ალტრუიზმი

 

ალტრუიზმი

ალტრუიზმის განმარტება

adamianis moralur-zneobriv princips, romelic gamoixateba uangaro zrunvaSi sxvisi keTildReobisaTvis, mzadyofnaSi _ sxvas Seswiros piradi interesebi da zogjer sicocxlec, altruizmi ewodeba. altruizmis cnebis arsi filosofiur moZRvrebebSi, rogorc wesi, erwymis religiur-moralur moZRvrebas moyvasis siyvarulze.

altruizmi egoizmis sapirispiro movlenaa da eTikuri
normebiT masze maRla dgas. frangma filosofosma da sociologma ogiust kontma (1798-1857) Camoayaliba moraluri principi `sicocxle sxvisTvis~, romelic safuZvlad daedo mis eTikur sistemas.
o. kontis gagebiT, altruizmi adamianTa Tandayolili Tvisebaa da maTi gaerTianebis saSualebas iZleva. sazogadoebis moraluri srulyofa damokidebulia adamianebSi altruisturi Tvisebebis gamomuSavebaze. o. konts miaCnda, rom  altruisturi qcevebi niSandoblivia cxovelebisTvisac.

herbert spenseri (1820-1903) altruizms ganixilavs evoluciis procesSi Camoyalibebul adaptaciur Tvisebad. fridrix nicSes (1844-1900) gagebiT, altruizmi sust adamianTa saSualebaa gaeqcnen srulyofas, Seqmnan zekaci, raSic maT xels uwyobs koleqtiuri egoizmi.
neorealizmis erT-erTma fuZemdebelma avstrielma filosofosma da fsiqologma aleqsius meinongma (1853- 1920) Camoayaliba Rirebulebebis zogadi Teoria. am Teoriis mixedviT, ojaxis siyvaruli warmoadgens viwro altruizms, adamianTa siyvaruli ki _ farTo altruizms.
fsiqoanalizur koncefciaSi zigmund froidis (1856- 1939) mier adamianis altruisturi miswrafeba ganixileba rogorc nevrozuli mdgomareoba pirveladi egoizmis gasaneitraleblad.

ტერმინი ალტრუიზმი ფრანგული სიტყვიდანაა დამკვიდრებული და შემოღებულია ოგიუსტ  კონტის მიერ.

altruizmiT gamsWvalul pirovnebas altruisti ewodeba. altruistuli qcevis Camdens donoraltruisti hqvia, xolo altruistuli qcevis SedegiT sargeblobis mimRebs _ recipientaltruisti.

 

ალტრუიზმი შეიძლება გამოვარჩიოთ მოვალეობის გრძნობისგან და ლოიალურობისგან. ალტრუიზმი არის მოტივაცია რომელიც  უზრუნველყოფს რაღაც ღირებულება იყოს საერთო, და მას იზიარებს ყველა როგორც ერთი, მაშინ როცა მოვალეობა ფოკუსირებულია მორალურ ვალდებულებაზე კონკრეტულ ინდივიდებს შორის(მაგ. ღმერთი, მეფე), ან კოლექტიურ ვალდებულებაზე(მაგ. სახელმწიფო). წმინდა ალტრუიზმი შეიცავს სხვისთვის რაღაც მსხვერპლის გაღებას(მაგ. დროის ენერგიის ან რაიმე რესურსის) როცა არ არსებობს მოლოდინი რაიმე ანაზღაურების, ჯილდოს ან სარგებლის მიღების, არც პირდაპირი, არც არაპირდაპირი(მაგ. აღიარების მოპოვება სხვებში გაკეთებული სიკეთის გამო, თვითკმაყოფილება და ა.შ.).

ალტრუიზმის ფორმები

ცნობილია ალტრუიზმის სხვადასხვა ფორმები, რომლებიც შეიმჩნევიან ადამიანებშიც და ცხოველებშიც. პირველი- აბსოლუტური ალტრუიზმი; ქცევა, რომელიც იწვევს ერთობლივი შეგუებულობის შემცირებას. იგი არ არის სასარგებლო პოპულაციისთვის და არ უნდა განხორციელდეს. მეორე- მოჩვენებითი ალტრუიზმი; ეს ალტრუიზმის ისეთი ფორმაა, რომელიც ერთი შეხედვით ტოვებს ალტრუიზმის შთაბეჭდილებას, მაგრამ მისი დეტალური ანალიზი გვიჩვენებს, რომ იგი მხოლოდ სასარგებლოა დონორი ალტრუისტისთვის. მესამე - გენეტიკური ეგოიზმითაა განპირობებული. ამ შემთხვევაში, ინდივიდი ცდილობს ნათესავთა გადარჩენას და ხელს უწყობს მათ გამრავლებას. ამავე ფორმის ალტრუიზმია ზრუნვა შთამომავლებზე. მეოთხე - რეციპროკული (ორმხრივი) ალტრუიზმია, რომელიც ურთიერთახმარების სახით იჩენს თავს. (“მე-შენ, შენ-მე”) მეხუთე- კოოპერაციული ალტრუიზმი, რომლიც თავს იჩენს ცხოველთა კოოპერაციაში. ანალოგიურ სურათს ვხვდებით ადამიანთა გაერთიანებებშიც.

 

ალტრუიზმის გამოვლენის მიზეზები

ფსიქოლოგები ალტრუიზმის გამოვლენის მიზეზების რამდენიმე განმარტებას გვთავაზობენ.

ბიოლოგიური მიზეზები:

ნათესაური შერჩევა - ჩვენ შეიძლება მეტად ალტრუისტულები ვიყოთ ნათესავების მიმართ, ვინაიდან ეს ზრდის იმის ალბათობას, რომ სისხლით ნათესაობა მომავალ თაობებს ჩვენს გენებს შეუნარჩუნებს და გადასცემს.

ნევროლოგიური მიზეზები:

ალტრუიზმი ტვინში დაჯილდოების ცენტრს ააქტიურებს. ნევროლოგებმა აღმოაჩინეს, რომ ალტრუისტული ქმედებების დროს ტვინის სიამოვნების ცენტრები აქტიურდებიან.

სოციალური ნორმები:

საზოგადოების წესებმა, ნორმებმა და მოლოდინებმაც შეიძლება გავლენა იქონიოს ადამიანების ალტრუისტულ ქცევებში ჩართულობაზე.რეციპროკულობის ნორმა ისეთი სოციალური მოლოდინია, რომლის დროსაც დახმარების ვალდებულებას იმ ადამიანების

მიმართ ვგრძნობთ, რომლებსაც ჩვენთვის როდისმე ხელი გაუმართავს. მაგალითად, თუკი მეგობარს რამდენიმე ხნის წინ ლანჩისთვის თანხა გამოართვით, სავარაუდოდ, თავს ვალდებულად იგრძნობთ, ასესხოთ მას საჭირო თანხა, როდესაც ის, დავუშვათ,ას დოლარს გთხოვთ.

კოგნიტური მიზეზები:

მიუხედავად იმისა, რომ ალტრუიზმი უანგარო ქცევებს გულისხმობს, შეიძლება შეუმჩნეველი კოგნიტური სტიმულები არსებობდეს. მაგალითად, შესაძლოა სხვებს საკუთარი მწუხარების შესამსუბუქებლად ვეხმარებოდეთ ან მათ მიმართ კეთილგანწყობა განგვიმტკიცებს იმ აზრს, რომ ჩვენ კეთილი, ემპათიური ადამიანები ვართ.

 

ემპათია-ალტრუიზმის ჰიპოთეზა

ემპათია-ალტრუიზმის ჰიპოთეზის განმარტება

ემპათია-ალტრუიზმის ჰიპოთეზა ამბობს, რომ სხვა ადამიანის მიმართ თანაგრძნობის გრძნობა წარმოშობს ალტრუისტულ მოტივად ამ პიროვნების კეთილდღეობის გაზრდას. ემპათია-ალტრუიზმის ჰიპოთეზში, ტერმინი ემპათია გულისხმობს თანაგრძნობის გრძნობას, თანაგრძნობას, სინაზეს და ა.შ. ალტრუიზმი ეხება მოტივაციურ მდგომარეობას, რომლის მიზანია საკუთარი თავისთვის სხვისი კეთილდღეობის გაზრდა. (ალტრუისტული მოქმედებები არის ის, რასაც ჩვეულებრივ უწოდებენ "კეთილ საქმეს".) გაითვალისწინეთ, რომ ალტრუიზმის ამ განმარტებას განსხვავდება ტერმინის ტიპიური გამოყენებისაგან, რომელიც ჩვეულებრივ განსაზღვრულია, რომ ნიშნავს დახმარების მოქმედებას, რომელიც მოიცავს მნიშვნელოვან პერსონალურ ხარჯებს დამხმარეს. საერთო ჯამში, ემპათია-ალტრუიზმის ჰიპოთეზამ შექმნა კვლევის დიდი ორგანო, რომელიც პასუხობს მნიშვნელოვან კითხვებს იმის შესახებ, თუ რატომ ეხმარებიან ადამიანები და ვერ ახერხებენ დახმარებას, და გვთავაზობს იმის გარკვევას, თუ რა როლები აქვს სხვადასხვა ტიპის მოტივებს, რომლებიც ემყარება ადამიანის სოციალურ ქცევას.

ადამიანის მოტივაციის დამაინტრიგებელ და რთულ სურათს, რომელიც ღირსეული მეცნიერული ყურადღების ღირსია.

 

 

 

ალტრუისტული ქმედების რამდენიმე კოგნიტური ახსნა:

 

ემპათია:ზოგიერთი მკვლევარი ვარაუდობს, რომ ადამიანები უფრო მეტად ჩადიან ალტრუისტულ ქმედებებს, როდესაც გაჭირვებული ადამიანის მიმართ ემპათიით განიმსჭვალებიან. ასეთი ვარაუდი ემპათიურ-ალტრუისტულ ჰიპოთეზადაა ცნობილი. ჰიპოთეზის თანახმად, ემპათია და ალტრუიზმი თანდაყოლილი თვისებებია და როგორც მკვლევართა ჯგუფმა დაადგინა, ბავშვები ემპათიური გრძნობების განვითარებასთან ერთად უფრო მეტად ალტრუისტები ხდებიან.დახმარება ნეგატიური განცდებისგან გვათავისუფლებს.

სხვა ექსპერტებმა დაადგინეს, რომ ალტრუისტული ქცევები იმ ნეგატიურ გრძნობებს ამცირებებენ, რომლებიც სხვისი გაჭირვების თვითმხილველობამ წარმოშვა. ეს იდეა განისაზღვრა, როგორც ნეგატიური მდგომარეობის შემამსუბუქებელი მოდელი. არსებითად, სხვისი პრობლემების დანახვისას ჩვენ ვდარდობთ, ვწუხვართ ან თავს არაკომფორტულად ვგრძნობთ, ამიტომ დახმარების აღმოჩენა ნეგატიური გრძნობების შემსუბუქებაში გვეხმარება.

ალტრუიზმის მაგალითს წარმოადგენენ იაპონელი კამიკაძეები მეორე მსოფლიო ომის დროს. ისინი იყვნენ იაპონელი მფრინავები, რომლებიც აჯახებდნენ თავიანთ თვითმფრინავებს ამერიკის საბრძოლო ხომალდებს და იღუპებოდნენ იაპონელი მოსახლეობის სასარგებლოდ. განხორციელებულია ალტრუიზმის ერთ-ერთი პირობა - სხვის სასარგებლოდ შესრულებული თვითდესტრუქციული “ქცევა”. ცნობილ მეცნიერსა და საზოგადო მოღვაწეს ჰანს სელიეს მიაჩნია, რომ ალტრუიზმი უნდა გახდეს ადამიანის ზნეობის ძირითადი დევიზი.

ალტრუიზმი ცხოველებში

ალტრუისტული ქცევა ახასიათებს არა მარტო ადამიანებს, არამედ ცხოველებსაც. მაგალითად, მამრი მაიმუნები საფრთხის შემთხვევაში ჯგუფის დასაცავად იკავებენ ყველაზე მეტად საფრთხის შემცველ პოზიციებს. როდესაც ჯგუფი შორდება საფრთხეს, მამრი მაიმუნები საკუთარ სიცოცხლე საფრთხეში აგდებენ და ჯგუფის დაცვის მიზნით, მას უკან მოჰყვებიან. დელფინები დაზარალებული “მოძმის” გადარჩენის შთამბეჭდავ მაგალითს იძლევიან. დელფინები ძუძუმწოვარი ცხოველები არიან და მათ სუნთქვისთვის ჰაერი სჭირდებათ. თუ ღონემიხდილი დელფინი წყალში ჩაიძირა, ის მოკვდება. ასეთ შემთხვევაში, დელფინები ეხმარებიან გასაჭირში მყოფ პარტნიორს. ცნობილია, შემთხვევა, როდესაც წყალში აფეთქების გამო, დელფინს შოკური შეტევა დაემართა, ორმა დელფინმა მასთან დასახმარებლად მიცურა და მანამ ეკავათ ზედაპირზე, სანამ დაჭრილმა დელფინმა დამოუკიდებლად მოძრაობა არ შესძლო. ცხოველების ბევრი სახეობის შემთხვევაში მშობლები თავს სწირავენ საფრთხეში მყოფი ნაშიერის გადასარჩენად.

 

ახალი ექსპერიმენტი კარგი ილუსტრაციაა იმისა, რომ აფრიკული რუხი თუთიყიშები მეგობრებს მაშინაც ეხმარებიან, როცა ეს მათ პირად სარგებელს არ მოუტანს.

 

ცხოველთა სამყაროში იშვიათია ისეთი ტიპის ქცევა, რომელსაც ორმხრივი სარგებელი არ მოაქვს. მსგავსი ალტრუიზმი, რომელიც რუხ თუთიყუშებში აღმოაჩინეს, მანამდე მხოლოდ ძუძუმწოვრებში იყო შენიშნული. მეცნიერები ვარაუდობენ, რომ უანგარო ალტრუიზმი უფრო ხშირად სოციალურ ცხოველებში ვლინდება. აფრიკული რუხი თუთიყუშები კი სწორედ ასეთი ფრინველები არიან.

ექსპერიმენტში მონაწილეობა 8 რუხმა თუთიყუშმა მიიღო, რომლებსაც მანამდე მეტალის რგოლების საკვებში გაცვლა ჰქონდათ ნასწავლი. ექსპერიმენტისას ორ თუთიყუშს ერთმანეთისგან მინა აცალკევებდა, საჭმლის მისაწოდებელი ფანჯარა კი მხოლოდ ერთი თუთიყუშის გალიას ჰქონდა, პატარა ფანჯარა იყო ამოჭრილი ორი თუთიყუშის გალიების გამყოფ კედელშიც. რვა თუთიყუშიდან შვიდი, თავის პარტნიორ თუთიყუშს ამოჭრილი ფანჯრის საშუალებით მეტალის რგოლებს აძლევდა, რათა მას ის საკვებში გადაეცვალა. როდესაც მის პარტნიორს საკვებს არ აძლევდნენ ან როდესაც მეზობელ გალიაში თუთიყუში საერთოდ არ იყო, ისინი ფანჯარაში მეტალის რგოლებს ბევრად უფრო იშვიათად აგდებდნენ — რაც მიანიშნებს იმაზე, რომ რგოლებს თუთიყუშები ერთმანეთს საკვების მისაღებად უზიარებდნენ.